Nowe życie starych domów

Jak można przeczytać w opracowaniu Centrum Analiz Klimatyczno-Energetycznych problem kompleksowej termomodernizacji powinien objąć w znacznie szerszym zakresie niż do tej pory domy jednorodzinne, a jego realizacja powinna być finansowana w modelu mieszanym z wykorzystaniem funduszy publicznych i prywatnych. Jest to jedna z ważniejszych rekomendacji, płynących z przeprowadzonych analiz w zakresie możliwych scenariuszy transformacji energetycznej w Polsce.

Obecnie kwestie związane z poprawą jakości powietrza, efektywności energetycznej oraz przechodzeniem na czystsze, lokalnie dostępne odnawialne źródła energii, stają się priorytetowe dla mieszkańców miast i wsi. Rośnie wśród społeczeństwa świadomość ekologiczna i odpowiedzialność za stan środowiska i jego przyszłość. Kluczowe wyzwanie w kontekście transformacji polega na tym, aby zmiany przebiegały w sposób planowy i bezpieczny dla mieszkańców miast. Przede wszystkim odejście od węgla, jako głównego źródła energii, które z jednej strony jest zbawienne dla klimatu, a z drugiej strony generuje likwidację stanowisk pracy, i to w dużym stopniu.

Z powodu troski nie tylko o rachunki, lecz także o zdrowie ludzi, jakość powietrza i ochronę środowiska, bardzo ważna jest też wymiana samego źródła ciepła. Dziś niemal 90% węgla kamiennego zużywanego przez gospodarstwa domowe w całej Unii Europejskiej jest spalane w Polsce. Codzienne rozpalanie w kotłach zabiera czas, energię i zdrowie. Co więcej, w starszych domach wciąż oprócz węgla spala się też drewno, przez co problem staje się jeszcze większy.
Niestety, przestarzałe piece wciąż znajdują się w około 3 milionach domów. W efekcie niska emisja z gospodarstw domowych, odpowiadająca za mniej więcej połowę zanieczyszczeń powietrza, jest największym źródłem smogu w naszym kraju. Z kolei w przypadku samego rakotwórczego benzo(a)pirenu, którego roczne normy przekraczane są w wielu częściach kraju o kilkaset procent, przydomowe kominy odpowiadają aż za 90% emisji.

Choć poprawa efektywności energetycznej jest kluczowa, w drodze do niskoemisyjnych – a najlepiej zeroemisyjnych – domów trzeba zająć się także innymi wyzwaniami. I właśnie taki cel przyświeca Narodowemu Centrum Badań i Rozwoju, które przy wsparciu Funduszy Europejskich w ramach Programu Inteligentny Rozwój realizuje dziewięć innowacyjnych przedsięwzięć badawczych. Jeśli prototypowe rozwiązania sprawdzą się i znajdą masowe zastosowanie w gospodarce, istotne zmiany czekają wiele sektorów, w tym budownictwo.
Jednym z ważniejszych przedsięwzięć w kontekście poprawy efektywności energetycznej budynków jest „Wentylacja dla szkół i domów”. W ramach tych działań powstaną zdecentralizowane systemy, które będą montowane w poszczególnych salach lekcyjnych lub mieszkaniach, a zapotrzebowanie na ogrzewanie zmniejszy się nawet do 60%.
Systemy te będą stale monitorować temperaturę w pomieszczeniu i dostosowywać ją do potrzeb. Oznacza to, że pozyskiwane ciepło będzie wykorzystywane w optymalny sposób, co znacząco zmniejszy zapotrzebowanie na energię.

W Polsce zdecydowanie najpopularniejszym sposobem termomodernizacji jest ocieplenie budynku. Ale obłożenie ścian styropianem to zdecydowanie za mało, bo przez ściany „ucieka” tylko część ciepła. Dlatego bardzo ważna jest też wymiana drzwi i okien, dachu oraz właśnie wentylacji, ponieważ jeśli się tego zaniecha, w budynkach zimą wciąż będą otwierane okna lub nawiewniki okienne, co wiąże się z olbrzymią utratą energii. Dopiero wówczas możemy mówić o kompleksowej termomodernizacji.
Termomodernizacja domu z lat 90. lub wcześniejszych wymaga wcześniejszego audytu energetycznego i dostosowania systemu grzewczego do nowych realiów. Skoro zapotrzebowanie na energię znacząco maleje, posiadanie przeskalowanych instalacji jest bezzasadne. Zwłaszcza że niepotrzebnie generuje dodatkowe koszty.

Wymiana źródeł ogrzewania na ekologiczne jest najlepszym rozwiązaniem tych problemów. Najlepszym, bo kompleksowym – pozwala wyeliminować nie tylko niską emisję pyłów zawieszonych czy bezno(a)pirenu, ale i emisję gazów cieplarnianych napędzających zmianę klimatu.

Jednym z takich źródeł są pompy ciepła, panele fotowoltaiczne oraz magazyny energii, ciepła i chłodu. Ich zaletą magazynów jest to, że można je zainstalować zarówno w nowych, energooszczędnych budynkach, jak i tych istniejących.

Kolejną korzyścią będzie zmniejszenie ubóstwa energetycznego. Według Instytutu Badań Strukturalnych, zmaga się z nim 12,2% mieszkańców Polski, czyli około 1,3 miliona gospodarstw domowych (4,6 miliona osób). W zależności od przyjętych kryteriów, inne ośrodki badawcze odsetek gospodarstw domowych dotkniętych ubóstwem energetycznym szacują na 9-32%.

Dziś nawet 70% wydatków na energię w Polsce przypada na ogrzewanie pomieszczeń. Zmniejszenie tego zapotrzebowania poprzez głęboką termomodernizację w połączeniu z wymianą źródeł ogrzewania na ekologiczne pozwoli maksymalnie obniżyć rachunki. Jest zatem najlepszym sposobem na walkę z ubóstwem energetycznym.
Wykorzystywanie energii najbliżej miejsca jej wyprodukowania jest optymalne i najbardziej efektywne, a do tego zwiększa niezależność gospodarstw domowych i bezpieczeństwo energetyczne. Te ostatnie atuty zyskują na znaczeniu zwłaszcza w ostatnim czasie, naznaczonym agresją Rosji na Ukrainę.

Kompleksowe myślenie o zapotrzebowaniu na energię w starszym budownictwie może przynieść bardzo wymierne korzyści. W najlepszej sytuacji może wręcz sprawić, że właściciel budynku praktycznie nie będzie ponosił kosztów za energię elektryczną, ciepło i ciepłą wodę. Można powiedzieć, że taki dom będzie produkował w bilansie rocznym więcej energii niż potrzebują jego mieszkańcy.