584 lata temu powstał Związek Pruski

W procesie tworzenia Związku Pruskiego zaangażowani byli także członkowie Związku Jaszczurczego. Początkowo członkowie Związku Pruskiego starali się głównie uzyskać szereg praw i przywilejów, zarówno politycznych, sądowych, jak i ekonomicznych, podobnych do tych, jakie posiadali szlachta i mieszczanie w innych krajach, a niekoniecznie w celu przeciwstawienia się panowaniu Zakonu na ziemiach pruskich. W procesie organizacji Związku Pruskiego kluczową rolę odgrywały miasta takie jak Stare Miasto Toruń (szczególnie burmistrzowie Johann Huxer i Hermann Rusop), Chełmno oraz Gdańsk, a także średniozamożne rycerstwo z Ziemi chełmińskiej, Pomorza Gdańskiego, Oberlandu i Warmii. Wśród przywódców Związku Pruskiego znajdowali się postaci takie jak Gabriel, Hans von Baysen, Stibor von Baysen, oraz Hans von Ziegenberg.

W XV w. państwo zakonu krzyżackiego zaczęło doświadczać trudności. Wzrosły aspiracje zamożnego mieszczaństwa i szlachty, które pragnęły ograniczyć uciążliwe przepisy narzucane przez Zakon, zwłaszcza w kwestiach ekonomicznych. Aby chronić swoje interesy i przeciwdziałać nadużyciom zakonników, zamożna ludność zdecydowała się na powołanie konfederacji.

14 marca 1440 r. odbył się zjazd w Kwidzynie, na którym ustanowiono Związek Pruski. Inicjatywę tę wspierało głównie mieszczaństwo z Torunia i Chełmna, oraz szlachta chełmińska. Warunki do utworzenia organizacji były korzystne, ponieważ wtedy toczył się spór w Zakonie Krzyżackim. Zakon nie tolerował powstania nowej organizacji, widząc w niej zagrożenie dla swojej władzy, którą niechętnie dzieliłby z poddanymi.

Rozstrzygnięciem konfliktu był proces przed cesarzem Fryderykiem III. W wyroku ogłoszonym pod koniec 1453 r. nakazano rozwiązanie Związku Pruskiego. W odpowiedzi na to Związek zerwał posłuszeństwo wobec Zakonu. Mieszczanie i szlachta Prus oddali się pod opiekę króla polskiego, a Kazimierz Jagiellończyk podjął decyzję o włączeniu Prus do swojego królestwa. To wydarzenie zapoczątkowało wojnę trzynastoletnią.

4 lutego 1454 r. Tajna Rada z Torunia wysłała do Malborka poselstwo z dokumentem formalnie odmawiającym posłuszeństwa wielkiemu mistrzowi zakonu krzyżackiego. Ten akt został opieczętowany przez Hansa von Baysena, znanego również jako Jan Bażyński wśród Polaków, reprezentującego rycerstwo pruskie, oraz przez przedstawiciela Starego Miasta Torunia, w imieniu miast pruskich. List ten dotarł do wielkiego mistrza przez posłańca toruńskiego rano 6 lutego. Tego samego dnia wybuchło powstanie przeciwko Krzyżakom, atakując zamek krzyżacki w Toruniu. W tym samym miesiącu mieszkańcy Gdańska zaatakowali Wielki Młyn należący do Krzyżaków, a 11 lutego zdobyli zamek krzyżacki, który następnie zniszczyli. Po miesiącu Krzyżacy kontrolowali już tylko Malbork, Sztum i Chojnice. Hans von Baysen udał się do Krakowa z poselstwem, prosząc króla Kazimierza Jagiellończyka o przyłączenie Prus do Polski. 21 lutego 1454 r. Baysen został przyjęty na posiedzeniu rady koronnej, gdzie wygłosił mowę z prośbą o inkorporację. Rada zaakceptowała prośbę, a król poparł decyzję. Następnego dnia król wypowiedział Zakonowi wojnę. Akt inkorporacji wystawiony 6 marca 1454 r. był jednocześnie początkiem wojny trzynastoletniej, której głównym finansowaniem zajęli się Związek Pruski, w tym wielkie miasta pruskie: Gdańsk i Toruń, król Kazimierz oraz społeczeństwo Królestwa Polskiego. W maju król Polski odebrał hołd w Toruniu od Ziemi chełmińskiej, a 11 czerwca w Elblągu od Gdańska oraz Elbląga, oraz od trzech biskupów pruskich. W Królewcu hołd złożył kanclerz Jan z Koniecpola.

Miasta będące członkami założycielami Związku Pruskiego z dnia 14 marca 1440 r.:

• Toruń – Stare Miasto,
• Toruń – Nowe Miasto,
• Chełmno,
• Elbląg – Stare Miasto,
• Elbląg – Nowe Miasto,
• Gdańsk – Główne Miasto,
• Braniewo,
• Królewiec – Stare Miasto,
• (Królewiec) Knipawa,
• (Królewiec) Lipnik,
• Grudziądz,
• Brodnica,
• Nowe Miasto Lubawskie,
• Lubawa,
• Radzyń Chełmiński,
• Welawa,
• Alembork,
• Cynty,
• Święta Siekierka,
• Górowo Iławeckie.