Członek Rady Regencyjnej, książę, właściciel dóbr w Małej Wsi odegrał wybitną rolę w czasach Królestwa Polskiego

Był potomkiem Jana Tadeusza i Marii z Zamoyskich. Jego rodzice mocno akcentowali polskość w jego wychowaniu, dlatego już we wczesnym dzieciństwie został wysłany do Krakowa. Tam ukończył Gimnazjum św. Anny. Następnie, w latach 1883–1887, kontynuował naukę prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz na wszechnicy w Grazu.

Książę wkrótce zaangażował się w życie publiczne. W 1904 r. został wiceprezesem, a cztery lata później prezesem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Ponadto pełnił funkcję kuratora Instytutu Oftalmicznego, który zajmował się badaniami z zakresu okulistyki na poziomie europejskim i zapewniał bezpłatne leczenie wzroku dla najuboższych.

Już od młodości pragnął rozwijać polskie szkolnictwo. W czasach, gdy obowiązywało rosyjskie szkolnictwo, starał się organizować polskie szkoły i biblioteki, dostępne dla wszystkich. Był członkiem Zarządu Towarzystwa Wpisów Szkolnych i organizował wyjazdy polskich działaczy społecznych do Pragi w 1908 r., a także przyjmował rewizytę Czechów w Warszawie. Dążył również do stworzenia podstaw narodowej oświaty i był współzałożycielem stronnictwa „Spójnia Narodowa”. Uczestniczył w zjazdach nauczycieli zrzeszonych w Towarzystwie Oświaty Narodowej.

Po wybuchu I wojny światowej, Książę Zdzisław Lubomirski aktywnie zaangażował się w działalność publiczną. Już 3 sierpnia 1914 r. dołączył do Komitetu Obywatelskiego Warszawy. Objął stanowisko faktycznego kierownika komitetu jako prezes Sekcji Ogólnej, choć formalna prezesura podlegała władzom rosyjskim, które jedynie zatwierdzały projekty przedstawiane przez księcia.

Jego celem było stworzenie podstaw przyszłego samorządu stolicy. Musiał zmierzyć się z różnymi wyzwaniami, takimi jak narastające bezrobocie, problemy z rekrutacją (nie zgadzał się na pobór rekrutów i odmawiał przekazania zaborcom list poborowych), oraz trudności z zaopatrzeniem i transportem.

27 października 1917 r. Rada Regencyjna Królestwa Polskiego, złożona z księcia Zdzisława Lubomirskiego, arcybiskupa warszawskiego Aleksandra Kakowskiego oraz ziemianina Józefa Ostrowskiego, rozpoczęła urzędowanie na Zamku Królewskim w Warszawie. Książę Lubomirski wyróżniał się szczególną aktywnością, przenosząc rozwiązania zastosowane wcześniej w Warszawie na obszar całego państwa polskiego. Rada powołała rząd, który miał być organem wykonawczym i zaczęła kształtować struktury polskiej administracji. Pomimo braku granic i międzynarodowej legitymacji, regenci dążyli do jak największej suwerenności. Ich osiągnięcia były znaczące, gdyż stworzyli podstawy, na których opierała się późniejsza II Rzeczpospolita. Książę Zdzisław Lubomirski systematycznie realizował własne koncepcje odzyskania wolności politycznej i budowy niezależności ekonomicznej kraju, które wcześniej sprawdziły się w Warszawie.

Na skutek działań księcia 7 października 1918 r. ogłoszono polską deklarację niepodległości, która została opublikowana w Monitorze Polskim. 14 października polscy żołnierze ponownie złożyli przysięgę wierności swojej Ojczyźnie, a nad gmachami urzędowymi zawisły polskie flagi. Inicjator deklaracji niepodległości przyjął przysięgę.

Książę Zdzisław Lubomirski był przekonany o wyjątkowych zdolnościach politycznych Józefa Piłsudskiego i widział w nim męża stanu, który byłby w stanie przejąć władzę w odradzającym się państwie. Z jego inicjatywy Piłsudski został Naczelnikiem Państwa. W obawie przed ewentualną dyktaturą, książę zdecydował o przekazaniu władzy pod warunkiem, że Piłsudski, niedawny więzień Magdeburga, w jak najkrótszym czasie powoła rząd, w skład którego wejdą przedstawiciele wszystkich znaczących stronnictw politycznych, oraz zwoła wybory parlamentarne. 10 listopada 1918 r. Lubomirski osobiście powitał Piłsudskiego na dworcu w Warszawie, a dzień później, jako członek Rady Regencyjnej, przekazał mu władzę wojskową. 14 listopada 1918 r. przekazał mu również władzę polityczną.

Podczas przewrotu, Zdzisław Lubomirski szybko powrócił do życia politycznego. 13 maja 1926 r. spotkał się z Piłsudskim na Dworcu Wschodnim w Warszawie. Następnie został uwzględniony na liście czterech kandydatów na prezydenta, którą przedstawił marszałek. Niechętny eskalacji konfliktu na scenie politycznej, odmówił próby objęcia stanowiska po ustąpieniu Stanisława Wojciechowskiego.

W trakcie zamachu pełnił funkcję mediatora, prowadząc rozmowy z obydwoma stronami konfliktu. Jego głównym celem było uniknięcie wojny domowej, realne zagrożenie w 1926 r. Z tego powodu nie zgodził się objąć funkcji pomajowego prezydenta, gdyż Maciej Rataj, Marszałek Sejmu, dążył do wyboru Ignacego Mościckiego. Warto zauważyć, że wybór prezydenta był dokonywany przez Zgromadzenie Narodowe (łączące Sejm i Senat), a nie w drodze wyborów powszechnych.

Już we wrześniu 1939 roku, w trakcie oblężenia Warszawy, książę Lubomirski aktywnie zaangażował się w działania Komitetu Obywatelskiego, którego przewodniczącym był Stefan Starzyński. Wśród 12 zakładników wskazanych Niemcom zgodnie z akt kapitulacji miasta z 28 września 1939 roku, zabezpieczając spokój w mieście, znalazł się także on. Odgrywał istotną rolę w formowaniu polskiego państwa podziemnego, zwłaszcza w pierwszych etapach.

Mimo zagrożenia, książę postanowił pozostać w kraju. Jako znany międzywojenny polityk, stanowił potencjalne niebezpieczeństwo dla władz okupacyjnych. 10 listopada 1942 r. został aresztowany przez Gestapo za działalność na rzecz niepodległości. Przez dwa miesiące był przetrzymywany w więzieniu bez przedstawienia zarzutów, a następnie osadzony na Pawiaku. Mimo ostatecznego zwolnienia doznał poważnych obrażeń ciała, które zakończyły się jego śmiercią 31 lipca 1943 r. w jego domu w Małej Wsi.

Został pochowany w kościele parafialnym w Belsku Dużym.